ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>

อนัตตา

ในพุทธศาสนา มีการใช้อุบายอันรุนแรงหลายอย่างเพื่อถอดถอนอุปนิสัยและอคติบางอย่าง และคุณลักษณะเด่นเป็นพิเศษข้อนี้ในพระพุทธศาสนานั้น ได้แสดงออกมาอย่างแจ่มชัดในเซน

พระพุทธองค์ทรงใช้หลักอนัตตาเพื่อการถอดถอนและทำลายความหลงและอคติให้สิ้น แต่ต่อมาพระองค์ทรงใช้หลักการนี้ในการแผ่ขยายหลักแห่งการตรัสรู้หรือนิพพาน อาจจะพูดได้ว่าหลักอนัตตานี้เป็นจุดเริ่มต้นแห่งพระพุทธศาสนา

ในพระสูตรต่างๆในพระพุทธศาสนา มักกล่าวถึงธรรมชาติทีเป็นอนัตตาของปรากฏการณ์ต่างๆ ไม่มีสิ่งใดเลยที่ครอบครอง "ตัวตน" ไว้ สพฺเพธมฺมาอนตฺตา (สรรพธรรมในราตมยะ) หมายความว่าไม่มีอะไรที่ครอบครองตัวตนไว้ได้อย่างสมบูรณ์ เมื่อพูดไปดังนี้แล้ว ย่อมเป็นการขัดแย้งกับหลักการที่ถือว่ามีตัวมีตนอันเป็นปฐมฐานแห่งตรรกวิทยา ซึ่งถือตามหลักตรรกวิทยาแล้ว ก. จะต้องเป็น ก. ข. จะต้องเป็น ข. ดังนั้น ก. จะมาเป็น ข. หาได้ไม่ แต่หลักอนัตตากลับกล่าวว่า ก. มิใช่ ก. ข. มิใช่ ข. ดังนั้น ก. อาจจะเป็น ข. ได้ นี่เป็นหลักการที่ทำให้ผู้คนตื่นตระหนก เป็นหลักการที่ท้าทายและชวนให้ผู้คนหันกลับมาพิจารณาตัวเอง เพื่อที่จะให้เข้าใจหลักอนัตตาดีขึ้น จำเป็นต้องพิจารณากันถึงเรื่องอนิจจังกันเสียก่อน

ทุกสิ่งเป็นอนิจจัง ด้วยทุกสิ่งทุกอย่างย่อมจะมีลักษณะของวิปริณาม (การเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ ไม่มีที่สิ้นสุด) ไม่มีสิ่งใดที่จะคงอยู่ในภาวะเดิมแม้ในช่วงขณะหนึ่ง ด้วยสิ่งทั้งหลายย่อมเปลี่ยนแปลงไปอย่างไม่มีที่สิ้นสุดนั่นเอง จึงเป็นเหตุให้มันไม่สามารถดำรงอัตสภาพไว้ได้ ดังนี้ สิ่งทั้งหลายจึงไม่อาจมีตัวตน ปราศจากอัตสภาพอันมสบูรณ์ เมื่อปราศจากอัตสภาพ ณ จุดหนึ่งแห่งกาลเวลา เมื่อช่วงเวลาผ่านไปขณะหนึ่ง ก. ก็มิใช่ ก. อีกต่อไป อนิจจังเป็นเพียงอีกชื่อหนึ่งหรือช่วงหนึ่งของอนัตตานั่นเอง ทุกสิ่งทุกอย่างย่อมเป็นอนิจจังอยู่ในกาลและเป็นอนัตตาอยู่ในเทศะ ดังนี้ ไม่เพียงแต่เป็นอนิจจังและอนัตตาตามปรากฏการณ์ทางกายภาพเท่านั้นแม้ในปรากฏการณ์ทางจิตก็เช่นเดียวกัน ดังจะเห็นได้จากกายและจิตอันเราทุกผู้มีอยู่

อย่างไรก็ดี หลักอนิจจังและหลักอนัตตา หาใช่อะไรอื่นไม่ นอกจากสัจจะที่ค้นพบจากความเป็นจริงที่เป็นอยู่ ด้วยเจตนาเพื่อจะได้พบกฏแห่งกรรม แต่ก็มีคนเป็นอันมากที่มิได้ทราบความจริงข้อนี้ พากันพูดว่า อนัตตาและอนิจจังเป็นรากฐานของหลักศีลธรรมในทางลบและเป็นไปในแง่ร้าย เขามักจะกล่าวว่า "หากแม้นทุกสิ่งทุกอย่างเป็นอนิจจังและอนัตตาแล้วไซร้ จะดิ้นรนขวนขวายไปครอบครองอะไรให้ยากลำบากทำไมเล่า" นี้นับว่าเป็นมิจฉาทิฏฐิ ที่มีต่อสารัตถะแห่งพระพุทธศาสนา เราย่อมรู้กันอยู่ว่าพุทธศาสนานั้นมุ่งที่จะขจัดผลกรรมด้วยวิธีการแห่งปัญญา จึงควรพิจารณาหลักการต่างๆ ในพุทธศาสนาโดยอนุโลมตามหลักแห่งความเข้าใจและไม่ควรรีบร้อนไปสรุปในเรื่องกฏแห่งกรรม ดังนั้นหลักอนิจจังและอนัตตาจึงเป็นหลักที่ควรจะศึกษา ในฐานะที่เป็นหลักการอันจักชี้นำไปสู่สัมมาทัศนะ หรือสัมมาทิฏฐิเป็นข้อต้น

*** กุญแจเซน /ติช นัท ฮันห์ เขียน : พจนา จันทรสันติ แปล

» "บ้าน" มรดกทางวัฒนธรรม
"บ้าน" คือการบอกเล่าความเป็นมา คือการบอกล่าวถึงพัฒนาการในการดำรงชีพของมนุษย์ "บ้าน" ที่อยู่อาศัยหนึ่งในปัจจัยสี่ ซึ่งมีความจำเป็นสำหรับมนุษย์ และบ่งบอกถึงความั่นคง

» ภูมิปัญญากีฬาไทย
กีฬาไทยที่บรรพชนไทยค้นคิด และถ่ายทอดมาสู่ลูกหลาน บางชนิดกลายเป็นตำนานและความทรงจำ และบางชนิดยังคงมีการเล่นกันอยู่

» สะพานสู่ฟ้าใหม่
สะพานข้ามน้ำเป็นสัญลักษณ์การข้ามอุปสรรคขวางกั้นไปสู่จุดหมาย และการเชื่อมโยงสิ่งตรงข้ามมา เพื่อสร้างเอกภาพอันกลมกลืนมั่นคง

» ทิวธงมงคลชัย
สิ่งสะท้อนความคิด และสืบทอดคติความเชื่อ ขนบธรรมเนียมประเพณี ของชนรุ่นแล้วรุ่นเล่า จากยุคสมัยหนึ่งสู่อีกยุคสมัยหนึ่ง ดุจตัวแทนที่น้อมนำสู่มงคลแห่งชีวิต

» พระราชลัญจกรประจำรัชกาล
ตราประจำพระมหากษัตริย์ แต่ละรัชกาล ซึ่งจะทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อเริ่มต้นรัชกาล เพื่อประทับกำกับพระปรมาภิไธย ในเอกสารสำคัญต่างๆของชาติ ที่เกี่ยวกับราชการแผ่นดิน

» สามล้อไทย
วิถีหนึ่งของสายทาง ซึ่งแม้เวลาจะหมุนเวียนเปลี่ยนไป หากสายทางของสามล้อยังคงผูกพัน เป็นส่วนหนึ่งของสังคมไทย

» กีฬาสัตว์
ด้วยนิสัยช่างสังเกตของคนไทย จึงเป็นที่มาของกีฬาซึ่งใช้สัตว์เป็นผู้แข่งขัน จนกลายเป็นกิจกรรมบันเทิงพื้นบ้าน ยามว่างนับแต่อดีต

» ตาลปัตร พัดรอง
พัดที่ทำจากใบตาลมีหลายรูปแบบ สำหรับใช้โบกให้ความเย็น และใช้เป็นการบ่งบอกถึงฐานะ บรรดาศักดิ์ของผู้ใช้