ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม อารยธรรม >>

รำศุภลักษณ์อุ้มสม

นาฏศิลป์ไทย
คณะศิลปศึกษา สถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ พ.ศ. 2550

รูปแบบของการแสดงละครใน
รำศุภลักษณ์อุ้มสม
เทคนิคและกระบวนการรำ

เทคนิคและกระบวนการรำ

การแสดงชุดศุภลักษณ์อุ้มสม เป็นการรำคู่ระหว่างตัวพระกับตัวนางที่อวดฝีมือผู้รำ ผู้ที่จะได้รีบการฝึกหัดรำชุดนี้ได้จะต้องเป็นผู้ที่มีฝีมือในการรำอยู่ในขั้นสูง และจะต้องมีฝีมือในการรำในระดับเดียวกันทั้งตัวพระและตัวนาง เนื่องจากตัวพระและตัวนางจะรำต่อตัวกันในลักษณะให้เป็นคน ๆ เดียวรำ ฉะนั้นไม่ว่าจะเป็นลีลาท่าทาง ลักษณะรูปร่าง หรือความสง่างามภูมิฐานจะต้องพอ ๆ กันทั้งตัวพระและตัวนาง จึงจะทำให้การรำชุดนี้สวยงามน่าชมมากยิ่งขึ้น

กระบวนลีลาท่ารำชุดศุภลักษณ์อุ้มสม มีลักษณะที่แตกต่างไปจากท่ารำชุดอื่นๆ คือ การรำต่อตัว หมายถึง ผู้แสดงทั้งสองจะใช้ท่ารำท่าเดียวกันในลักษณะการประสานกลมกลืนกันไป ซึ่งเป็นสิ่งที่มีความยากลำบากในการร่ายรำเป็นอย่างยิ่ง การแสดงชุดนี้จัดได้ว่าเป็นการรำเชิงนาฏศิลป์ชั้นสูง การร่ายรำในลักษณะนี้ปรากฏอยู่น้อยมากในการแสดงทั่วไป

นาฏยศัพท์เฉพาะที่ใช้ในการรำชุดศุภลักษณ์อุ้มสม

นาฏยศัพท์ที่ใช้กับกิริยาการเคลื่อนไหวส่วนขาและเท้า

• จรดเท้า คือ กิริยาที่ยืนย่อเข่า ใช้จมูกเท้าข้างใดข้างหนึ่งแตะพื้น เอียงศีรษะตรงข้ามกับเท้าที่ ยืนจรด
• วิ่งซอยเท้า เป็นกิริยาต่อเนื่องจากการยืนจรดเท้า จะยืดยุบเข่าตามจังหวะโดยเขย่งส้นเท้าทั้งสองข้างจากพื้นเล็กน้อย และวิ่งซอยเท้าจากหลังมาหน้า
• ประเท้า คือ กิริยาที่ใช้จมูกเท้าข้างใดข้างหนึ่งแตะกับพื้นเบาๆ แล้วยกขึ้นจากพื้นตามจังหวะ ตึงนิ้วเท้าและหักข้อเท้าขึ้น ส้นเท้าอยู่ระดับครึ่งน่องของเท้าที่ยืนเป็นหลัก
• กระดกเท้า คือ กิริยาการก้าวเท้าใดเท้าหนึ่งมาข้างหน้า หรือก้าวข้าง ย่อเข่า พร้อมทั้งส่งเท้าอีกข้างหนึ่งไปหลัง
• นั่งกระดกเท้าไขว้ คือ กิริยาที่นั่งคุกเข่า แล้วตั้งเข่าข้างหนึ่งในลักษณะไข้วเท้า เท้าอีกข้างหนึ่งส่งไปกระดกหลัง เช่น ท่ารำของนางศุภลักษณ์ในบทร้องว่า " นวลพระองค์จับทรงกัลยา "
• ห่มเข่า เป็นกิริยาต่อเนื่องจากการยืนกระดกเท้า จะยืด-ยุบเข่าเล็กน้อยตามจังหวะเพลงฉิ่ง
• เลื่อนเท้า คือ กิริยาที่ยืนยกเท้าใดเท้าหนึ่ง ย่อเข่า และเขยิบเท้าที่ยืนพร้อมทั้งเคลื่อนตัวตามจังหวะ เอียงศีรษะข้างเดียวกับเท้าที่ยก
• เดี่ยวขา คือ การยืนเท้าเดียว ตัวตรง และยกเท้าอีกข้างหนึ่งให้ส้นเท้าแตะแนบกึ่งกลางน่องของเท้าที่ยืนเป็นหลัก
• กระดกเสี้ยว ปฏิบัติคล้ายการกระดกหลัง แต่ยกขามาไว้ข้างๆ ตรงกับระดับไหล่ หักข้อเท้าลง ให้ฝ่าเท้าอยู่ข้างลำตัว กันเข่าออกให้ห่างออกจากเท้าที่ยืนหรือนั่งรับน้ำหนัก (กระดกเสี้ยวปฏิบัติได้ทั้งนั่งและยืน)
• ขยั่นเท้า คือ กิริยาการซอยเท้าถี่ๆ ใช้หลักการเดียวกับการซอยเท้า คือกดปลายเท้ากับพื้น ใช้กำลังจากหน้าขาเคลื่อนเท้าไป แต่อยู่ในลักษณะการก้าวเท้า

 

นาฏยศัพท์ที่ใช้กับกิริยาการเคลื่อนไหวส่วนแขนและมือ

• จีบหงาย คือ การหงายฝ่ามือที่จีบเข้าหาตัวพร้อมทั้งหักข้อมือขึ้น
• จีบคว่ำ คือ การคว่ำข้อมือที่จีบลง พร้อมทั้งหันข้อมือเข้าหาตัว
• วงบน หรือวงสูง คือ การงอลำแขนในลักษณะโค้ง และยกมือขึ้นตั้งวง หักข้อมือให้ปลายนิ้วอยู่ระดับแง่ศีรษะ
• วงกลาง คือ การยกมือตั้งวงเสมอไหล่
• วงล่าง คือ การยกมือตั้งวงให้ปลายนิ้วอยู่ระดับชายพก
• แทงมือ คือ กิริยาการเคลื่อนมือข้างใดข้างหนึ่งในลักษณะตั้งมือ แล้วพลิกข้อมือตะแคงให้ปลายมือเฉียงลงเบื้องล่างเล็กน้อย เคลื่อนมือออกไปด้านข้างตึงแขน แล้วตั้งปลายมือขึ้นตามท่าที่รำ
• สอดจีบ คือ การจีบคว่ำ สอดมือจีบขึ้นแล้วปล่อยจีบหงายมือ งอข้อศอกระดับศีรษะ
• กรายมือ คือ กิริยาคล้ายการม้วนมือแต่ลำแขนเหยียดตึงแล้วจึงงอแขนตั้งวง กรายมือเป็นส่วนหนึ่งของกริยาการกรายรวมถึงการเคลื่อนไหวตัวประกอบด้วยมือและเท้าพร้อมกัน

นาฏยศัพท์ที่ใช้กับกิริยาการเคลื่อนไหวส่วนศีรษะและลำตัว

• ลักคอ คือ กิริยาที่เอียงศีรษะตรงข้ามกับไหล่ที่กด เช่น จะลักคอซ้าย ให้เอียงศีรษะซ้าย กดไหล่ขวา
• กล่อมไหล่ คือ กิริยาที่เบี่ยงไหล่ไปข้างหลังเล็กน้อย และคืนกลับที่เดิม จะกระทำติดต่อกันทั้งขวา-ซ้าย พร้อมทั้งเอียงศีรษะข้างเดียวกับไหล่ที่กล่อม
• เยื้องตัวหรือเยื้องไหล่ จะปฏิบัติทั้งด้านขวาและซ้ายสลับกันตามจังหวะ โดยการเยื้องไหล่ต้องกดเอวตามไปด้วย เช่น ถ้าจะเยื้องไหล่ขวาต้องกดไหล่และเอวขวาพร้อมกับกล่อมไหล่ขวามาด้านซ้าย จากนั้นจึงกดไหล่และเอวซ้าย พร้อมทั้งเอียงศีรษะจากขวามาซ้าย และถ้าจะเยื้องไหล่ซ้ายจะปฏิบัติเช่นเดียวกันแต่สลับข้าง
• ใช้ตัว คือ กิริยาการยักเยื้องลำตัว โดยกดเกลียวเอวสลับข้างขวาและซ้าย การใช้ตัวต้องกดเอว ไหล่และลักคอให้สัมพันธ์กัน

» "บ้าน" มรดกทางวัฒนธรรม
"บ้าน" คือการบอกเล่าความเป็นมา คือการบอกล่าวถึงพัฒนาการในการดำรงชีพของมนุษย์ "บ้าน" ที่อยู่อาศัยหนึ่งในปัจจัยสี่ ซึ่งมีความจำเป็นสำหรับมนุษย์ และบ่งบอกถึงความั่นคง

» ภูมิปัญญากีฬาไทย
กีฬาไทยที่บรรพชนไทยค้นคิด และถ่ายทอดมาสู่ลูกหลาน บางชนิดกลายเป็นตำนานและความทรงจำ และบางชนิดยังคงมีการเล่นกันอยู่

» สะพานสู่ฟ้าใหม่
สะพานข้ามน้ำเป็นสัญลักษณ์การข้ามอุปสรรคขวางกั้นไปสู่จุดหมาย และการเชื่อมโยงสิ่งตรงข้ามมา เพื่อสร้างเอกภาพอันกลมกลืนมั่นคง

» ทิวธงมงคลชัย
สิ่งสะท้อนความคิด และสืบทอดคติความเชื่อ ขนบธรรมเนียมประเพณี ของชนรุ่นแล้วรุ่นเล่า จากยุคสมัยหนึ่งสู่อีกยุคสมัยหนึ่ง ดุจตัวแทนที่น้อมนำสู่มงคลแห่งชีวิต

» พระราชลัญจกรประจำรัชกาล
ตราประจำพระมหากษัตริย์ แต่ละรัชกาล ซึ่งจะทรงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อเริ่มต้นรัชกาล เพื่อประทับกำกับพระปรมาภิไธย ในเอกสารสำคัญต่างๆของชาติ ที่เกี่ยวกับราชการแผ่นดิน

» สามล้อไทย
วิถีหนึ่งของสายทาง ซึ่งแม้เวลาจะหมุนเวียนเปลี่ยนไป หากสายทางของสามล้อยังคงผูกพัน เป็นส่วนหนึ่งของสังคมไทย

» กีฬาสัตว์
ด้วยนิสัยช่างสังเกตของคนไทย จึงเป็นที่มาของกีฬาซึ่งใช้สัตว์เป็นผู้แข่งขัน จนกลายเป็นกิจกรรมบันเทิงพื้นบ้าน ยามว่างนับแต่อดีต

» ตาลปัตร พัดรอง
พัดที่ทำจากใบตาลมีหลายรูปแบบ สำหรับใช้โบกให้ความเย็น และใช้เป็นการบ่งบอกถึงฐานะ บรรดาศักดิ์ของผู้ใช้