ค้นหาข้อมูล คลิก!ปรัชญา อภิปรัชญา ญาณวิทยา จิตวิทยา ตรรกศาสตร์ >>
เจตนาที่ดีคือการกระทำตามหน้าที่
คำว่าเจตนาที่ดีนั้นสำหรับค้านท์ หมายถึงการกระทำตามหน้าที่โดยไม่มีอารมณ์ทั้งบวกและลบมาเกี่ยวข้อง การที่เพชฌฆาตเหนี่ยวไกปืนทำการประหารชีวิตนักโทษ ทั้ง ๆ ที่เขาอาจมีความเห็นใจนักโทษประหารแต่เขาต้องฝืนใจ โดยสลัดอารมณ์แห่งความเห็นใจและตั้งอยู่บนเหตุผลคือการทำหน้าที่ประหารนักโทษ ค้านท์ถือว่านั้นคือการทำหน้าที่ ตำรวจทำการจับบิดาผู้เป็นโจรก็ถือว่าทำหน้าที่ที่ดีอีกเหมือนกัน เพราะตำรวจจะต้องเกิดความขัดแย้งระหว่างความสงสารพ่อกับหน้าที่ความเป็นตำรวจ บางครั้งอารมณ์ฝ่ายบวกอย่าง กรุณา ความสงสารอาจมาตรงกับสิ่งที่เป็นหน้าที่ก็ได้แต่เราก็ไม่ถือว่าเป็นหน้าที่
ตัวอย่างเช่น ค้านท์ถือว่าเป็นหน้าที่ของมนุษย์ที่จะต้องช่วยเหลือกัน ถ้านายสมศักดิ์ล้มละลายมาขอความช่วยเหลือจากเรา เราเกิดความสงสารจึงช่วยเหลือ การช่วยเหลือของเรานั้นเป็นการช่วยเหลือเพราะความสงสารอันเป็นอารมณ์ฝ่ายบวกแต่ไม่ใช่เป็นหน้าที่ เพราะถ้าเราไม่สงสารคือเกลียดเราอาจไม่ช่วยก็ได้ แต่ถ้าเราถือว่าเป็นหน้าที่ของมนุษย์ที่จะต้องช่วยเหลือกัน แม้เราจะจำได้ว่านายสมศักดิ์เคยมายืมเงินเราแล้วไม่เคยใช้เงินคืนให้เราเลยทั้งต้นทั้งดอก ในขณะนั้นเราคิดจะไม่ให้ความช่วยเหลือ แต่เกิดความสำนึกทางศีลธรรม โดยเห็นแก่มนุษยธรรมจึงฝืนความรู้สึกแล้วให้ความช่วยเหลือไป อย่างนี้ถือว่าเป็นหน้าที่ในทัศนะของค้านท์
ศีลธรรมจะเกิดขึ้นเมื่อความสำนึกในหน้าที่ฝืนแรงผลักดันของอารมณ์ การกระทำตามหน้าที่ไม่ใช่การกระทำที่คาดหวังผลสิ่งใด ๆ มนุษย์มีแรงผลักดันในการกระทำ 2 อย่าง คือ
- อารมณ์ ความรู้สึก ความปรารถนา ที่มีที่มาจากแหล่งแห่งผัสสะหรือสภาพแวดล้อมภายนอก ซึ่งความรู้สึกนี้เป็นไปตามกฎจักรกลนิยม ทำให้ไม่เป็นอิสระ
- เหตุผลบริสุทธิ์อันมาจากกฎทางศีลธรรม
การกระทำตามหน้าที่เป็นเรื่องเดียวกับการกระทำด้วยเจตนาที่ดี ค้านท์รังเกียจอารมณ์ทุกชนิดไม่ว่าจะเป็นอารมณ์ฝ่ายบวกหรือฝ่ายลบ เนื่องจากเขาเล็งเห็นว่าอารมณ์เป็นเรื่องของความรู้สึกไม่ได้ตั้งอยู่บนฐานของเหตุผล ดังนั้นอารมณ์ทุกอย่างไม่ว่าจะเป็น อารมณ์รัก เกลียด เมตตา สงสาร ถือว่าใช้ไม่ได้ทั้งนั้น เช่น ผู้พิพากษาเห็นจำเลยบีบน้ำตา มีเสียงสั่นเครือในการสารภาพความผิดแล้วเกิดความสงสารพิพากษายกฟ้องจำเลย ในทัศนะของเขา ไม่ว่าจะเป็นอารมณ์ทั้งบวกและลบ ล้วนมีผลกระทบต่อหน้าที่ทั้งนั้น ดังนั้น อารมณ์จึงเป็นสิ่งไม่ดี ในบางครั้งหน้าที่อาจจะตรงกับอารมณ์ฝ่ายบวก ดังที่กล่าวแล้ว ค้านท์ไม่ได้มองว่าความเมตตา กรุณาซึ่งเป็นอารมณ์ฝ่ายบวกเป็นสิ่งไม่ดี แต่เขาถือว่ามันไม่มีค่าทาง จริยธรรม คนที่มีปรกติเอื้อเฟื้อแผ่ นั้นเป็นธรรมชาติของเขาไม่เห็นมีอะไรที่ควรค่าแก่การสรรเสริญ แต่ถ้าเมื่อใดเขาขี้เหนียว แต่พยายามเอาชนะความขี้เหนียวด้วยการให้ถือว่าเขามีความดีที่น่าสรรเสริญ
การกระทำตามหน้าที่ ไม่ได้มุ่งเป้าไปที่ผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นผลดีหรือผลร้าย เช่น ความซื่อสัตย์ของพ่อค้า ค้านท์ถามว่า พ่อค้าซื่อสัตย์เพราะอะไร ถ้าซื่อสัตย์เพราะความซื่อสัตย์เป็นสิ่งที่ดี อย่างนี้ถือว่าพ่อค้าคนนั้นเป็นคนดี แต่ถ้าซื่อสัตย์เพราะคิดว่าด้วยความซื่อสัตย์จะทำให้การค้าเจริญรุ่งเรืองทำการค้าได้กำไร แบบนี้ค้านท์ถือว่าไม่มีค่าทางศีลธรรมที่น่าสรรเสริญ ไม่ใช่เป็นการทำหน้าที่เพื่อหน้าที่ แต่เป็นการทำหน้าที่เพื่อเป้าหมาย
การกระทำตามหน้าที่จะต้องไม่คำนึงถึงผลที่จะเกิดขึ้น ไม่ว่าผลนั้นจะให้ผลดีหรือผลร้ายก็ตาม แพทย์มีหน้าที่ต้องช่วยคนไข้ แต่สงสารคนไข้ทำการฆ่าคนไข้เพื่อให้คนไข้พ้นจากความทรมาน ถือว่าแพทย์ผิดที่ไม่ทำหน้าที่ตนเองให้ถูกต้อง ในทางกลับกันเพชฌฆาตมีหน้าที่ฆ่านักโทษประหาร แต่กลับฆ่าไม่ลงเพราะสงสารนักโทษ เนื่องจากนักโทษมีพ่อแม่แก่ชราที่จะต้องคอยเลี้ยงดู มีเมียที่ป่วยเป็นอัมพาต มีลูกที่ป่วยเป็นโรคปัญญาอ่อนต้องคอยดูแลอย่างใกล้ชิด ถ้านักโทษไม่ยอมประหารชีวิตค้านท์ถือว่าเป็นความผิด
หลักการคือเจตนาที่ดี
เจตนาที่ดีคือการกระทำตามหน้าที่
หน้าที่กับกฎศีลธรรม
วิจารณ์จริยศาสตร์ของค้านท์
เปรียบเทียบแนวคิดของค้านท์และประโยชน์นิยม
