ค้นหาข้อมูล คลิก!ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ บุคคลสำคัญ ประเทศและทวีป >>
พระราชพงศาวดารเหนือ
พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ
ศิลาจารึก
พงศาวดารเขมร
พงศาวดารมอญพม่า
พงศาวดารล้านช้าง
พงศาวดารล้านช้าง
หน้า 4
เมื่อโพธิสาราชกุมาร อายุได้สิบห้าปีก็ได้เป็นพระยาแทนพ่อ เมื่อราชาภิเศกแล้วได้ชื่อว่า พระโพธิสาราธิบดี ฯ เมื่อเสวยราชย์ได้เจ็ดปี จึงปลงพระราชอาชญาไปในอาณาเขตเมืองล้านช้างทั้งมวญ บรรดามิฉาทิษฐิทั้งหลาย มีผีเย้า ผีเรือน ผีเสื้อ ก็ให้เลิกเสีย แล้วให้สร้างแปลงเป็นวัดวามหาพิหารอันใหญ่ ก็ใส่ชื่อว่าวัดศรีสวรรคเทวะโลก พระโพธิสาราชเจ้ามีลูกชายสามคนชื่อเจ้าเชษฐวังโส ท้าวท่าเรือ และเจ้าวรวังโส (คือ วงษ) และมีลูกหญิง สามคน เจ้าเชษฐวังโส ให้ไปเป็นพระยาในเมืองเชียงใหม่ แล้วราชาภิเศกได้ชื่อว่า พระไชยเชษฐาธิราชเจ้า เมื่อปี จ.ศ.891 พระโพธิสาร อายุได้สี่สิบสองปี ก็ถึงแก่อนิจกรรม เมื่อปี จ.ศ.909 เจ้าวรวังโสได้ขึ้นเป็นพระยาแทนมีพระนาม พระเจ้าล้านช้าง เสนาบดีทั้งหลายฝ่ายเหนือ แต่เมืองเชียงคานมาถึงเมืองชวา ก็เอาท้าวท่าเรือตั้งไว้ให้เป็นพระยาแทนพระไชยเชษฐาธิราชเจ้า แล้วจึงให้ไปอาราธนา พระไชยเชษฐาธิราชเจ้า แต่เมืองลานนามาแล้วราชาภิเศกให้ชื่อว่า พระอุปภัยพุทธบวรไชยเชษฐาธิราช เหตุว่าได้เป็นเจ้าเป็นใหญ่ในเมืองทั้งสอง
ในปี จ.ศ.910 พระไชยเชษฐา ฯ อยู่เสวยเมืองในศรีสัตนาคนหุต ได้สามพรรษาแล้วก็กลับคืนไปเมืองลานนา อยู่เสวยราชย์ในเวียงเชียงแสนได้เก้าปี แล้วล่องมาเมืองล้านช้าง สร้างจันทบุรีให้เป็นราชธานีแล้ว จึงสถาปนาเวียงเชียงคงเชียงทองที่เมืองชวา ให้เป็นวิหารสถานที่ทรงพระพุทธศาสนาแล้วสามประการ
ในปี จ.ศ.926 เมื่อพระไชยเชษฐา ฯ ไปอยู่เมืองจันทบุรี ก็ได้สร้างมหาเจดีย์องค์หนึ่ง บรรจุกวมบุราณธาตุ อันพระยาศรีธรรมโศกราชให้สร้างแต่ก่อนนั้น (ธาตุพนม) เมื่อพระไชยเชษฐา ฯ ยังอยู่เสวยราชย์ด้วยอันประกอบชอบธรรม เป็นไมตรีมิตรติดต่อท้าวพระยาสามนต์ราชทั้งหลายทุกแห่ง และได้ราชธิดาพระยาเชียงใหม่มาเป็นนางอัครมเหษี ได้ลูกสาวท้าวเธียรธง ลูกสาวพระยาเขมรัฐสามคน ลูกสาวพระยาเชียงรุ้งสองคน ลูกสาวองจัวกองลาน ลูกสาวแกวจงแสนเมืองอนาม ลูกสาวเจ้าบัวศึก และได้ราชกัญญานีศรีอโยทธยาชาวใต้สองคนมาเป็นบริจาริก (พระมหาจักรพรรดิ์ส่งพระแก้วฟ้าไปแทน พระวิสุทธิกระษัตริย์แล้วหลังส่งพระวิสุทธิกระษัตริย์ไปอีก)
เจ้าฟ้าหงษาวดียกรี้พลมาตีเมืองเชียงใหม่ เสนาบดีเมืองเชียงใหม่สองคน ชื่อพระยาสามล้าน และพระยาจ่าบ้าน พารี้พลคนทั้งหลาย หนีมาพึ่งเมืองล้านช้าง
ครั้งนั้น ลูกเจ้าฟ้าหงษาชื่อ อิมเล และน้องชื่อ พระยาอังวะ
ไล่ตามพระยาทั้งสองมาถึงเมืองล้านช้าง
แม้ไม่ได้พระยาทั้งสองแต่ได้มหาอุปราชเจ้าพร้อมทั้งเมียอันเป็นน้องพระไชยเชษฐา ฯ
และได้นางแท่นคำกับทั้งพระราชมารดา นางคำใครผู้เป็นน้องหญิงเอาหนีไปอยู่กับเจ้าฟ้าหงษาวดีที่เมืองหงษาวดี
เมื่อปี จ.ศ.926 ต่อมาเมื่อปี จ.ศ.930 เจ้าฟ้าหงษาวดี เอารี้พล ม่าน เม็ง เงี้ยว ยวน ชาวใต้มามากนักมาถึงเมืองล้านช้าง จะรบเอาพระไชยเชษฐา ฯ จะเอาเมืองล้านช้างไว้ในอาณาเขต แต่ไม่อาจตีหักเอาเวียงปากงึมได้ จึงยกทัพกลับไป
พระไชยเชษฐา ฯ จึงสร้างบ้านแปลงเมืองให้รุ่งเรืองดีได้ดังเก่า
เมื่อเสวยราชย์ได้ยี่สิบสี่พรรษา อายุได้สามสิบเก้าปี
ก็ไปทำสงครามในเมืองรามรักองการ แล้วหายไปในเมืองนั้น เมื่อปี จ.ศ.933 ราชกุมารผู้เป็นลูกพระไชยเชษฐา ฯ เกิดเมื่อปี เดือนที่พ่อของตนตาย จึงให้ชื่อว่าพระหน่อ แก้วกุมาร มีพระยาสองคนชิงกันเอาราชกุมารไปเลี้ยง หวังจะได้เป็นใหญ่ในแผ่นดิน
อยู่ต่อมาพระยาทั้งสองได้รบกัน พระยาแสนสุรินทรฆ่าพระยาจันทตาย
พระยาแสนสุรินทรจึงได้รับอภิเศก ให้เป็นเจ้าแผ่นดินแทนราชกุมาร ได้พระนามว่า
พระสุมังคละโพธิสัตว์ไอยการาชา คนทั้งหลายเรียกว่าพระเจ้าปู่หลาน
ได้แทนราชสมบัติเป็นเจ้าแห่งคนในเมืองล้านช้างได้สี่ปี ถึงปี จ.ศ.937 เจ้าฟ้าหงษาวดี เอารี้พลม่านเม็งเงี้ยวยวน ชาวใต้ และเขมรมารบเมืองล้านช้างได้พระเจ้าปู่หลานไปอยู่เมืองหงษาวดี แล้วตั้งพระมหาอุปราช เจ้าผู้ไปอยู่เมืองหงษาวดีแต่ก่อน ให้เป็นเจ้าแผ่นดินในเมืองล้านช้าง
จ.ศ.941 มีคนผู้หนึ่งฉลาดด้วยสาตรศิลป์ มีผู้ไปเข้าเป็นพวกอยู่ด้วยมาก แล้วไปตั้งรั้วยกเวียงโรงศาล อยู่ในทุ่งแอกกระบือ แล้วไปครอบงำชาวเมืองหมัน คำทองของได้ทั้งมวล ก็ยกรี้พลไปรบพุ่งกับฝ่ายพระเจ้าเวียงจัน พระมหาอุปราชจึงให้พระยาเชียงใต้ พระยาเชียงเหนือ พระยานครแสน และขุนท้ายพระยาหมื่นแสนทั้งหลาย ขับรี้พลไปรบ ชาวแอกกระบือก็เอารี้พลมารบ ท้าวพระยาฝ่ายเหนือ เสียเมืองเวียงจันในปีนั้น พระมหาอุปราชเมืองล้านช้างก็พ่ายหนีจากเวียงจัน ขึ้นมาทางเรือ หวังจะไปพึ่งเจ้าฟ้าหงษาวดีดังเก่า เรือล่มเลยตายทั้งหมด
